“İşsiz Güçsüz”

Güz için planladığımız işler arasında yeni sebze yatakları baş sıradaydı ancak yalnızca 3.5 m x 1 m ebatlarında iki yatak hazırlayabildim ve kış geldi; yağmur, fırtına, kar derken toprak tavını bulamadı gitti. Çalışmak için uygun olan her anı değerlendirdim değerlendirmesine de çok azdı böyle zamanlar. Yine de kış aylarında aşağıda ilk olarak göstereceğim seti bir bahçeye dönüştürebildim. Baharla birlikte de evin yan tarafındaki alana 3 yatak daha yaptım ve şimdilik, yani bu sezonluk bu iş bitti.

Aşağıda, evin altındaki taraça görünüyor; biraz eğimli, biraz taşlı, biraz inşaat atıklı bir alan:

Önce tasarladım, ölçtüm, biçtim, çizdim; sonrası kolay; birkaç traktörlük toprağı alt sete atmakla başladım işe:

Arkasından, set duvarının önündeki bir kısım toprağı meyve ağaçları ve ağaç altı sebzeleri için ayırarak bu toprağı tutması için gereken taş duvarın temelini kazdım:

Uzunca bir yatağın çukurunu da kazdım, drenaj için buradan çıkan küçük taşları attım dibine. Bu çukur kazıldığında da hemen üzerindeki set duvarı için taşlar çıktı bir miktar. Diğer taşlar da yakından geldi. Çok yakınımızda bir yol açılmıştı, oradan çıkanları yola kadar araçla, daha sonra buraya, yani iki set aşağıya da elle taşıyarak getirmeye başladım. İki gün amelelik, bir gün ustalık yaparak devam ediyor; bu işten sıkılınca sebze yatağına dönüyordum.

1mx 7m ebatlarındaki bu yatağı da daha önce yaptığımız gibi “hugelkültür”ün çukura alınmış haliyle yapmaya niyetlendik ki diğer yeni yataklar için de aynı şey geçerli. Fırtınada yıkılan kuru erik ağacını yatırdım önce bir güzel; dikkatli bakıldığında -biraz bulmaca gibi gerçi- bir de kedi attığımız far edilir buraya; sevgili kedimiz Kına hiç bir işte yalnız bırakmıyor bizi…

Geri kalan odunları da küçük bahçedeki dereye kurduğum tuzaktan getirdim. Tuzak dediğim kurumuş bir erik ağacının yatırılmasından ibaret, ama bu kez çukura değil, dereye. Geçtiğimiz yıldan bu yana gereken tüm kaba organik malzemeyi buradan getirdik. Dere ne varsa getirip buraya, takıldığı yere bırakıyor.

Arkasından elimizdeki ikinci el inşaatlık kerestelerle yatağın çerçevesini çaktım, onun da yanına yeni bir çukur açıldı, sağdaki set duvarı bitti, bu alana iner çıkarken kullanılacak birkaç basamak da oldu…

İki elma, bir nektarin ve nar fidanı set üzerine dikildi. Oturak domateslerin bir kısmı soldaki yatağa bir kısmı da sağdaki set üzerine dikildi. Sırık domatesler ise ortadaki yatağa ve onlar için bir de askı sistemi.

Yataklarda domatesten başka biber, patlıcan ve marullar da var. Fesleğen, reyhan, maydanoz, kişniş, kekik, zahter otu ve çiçeklerden kadife, latin çiçeği, kozmos, petunya da var. Bir de kendi çıkan bir kabak. Kıyamadım, bu yatakta sorun çıkaracağını bile bile bıraktım bir çaresini buluruz diyerek, ki aşağıda bu çare görünmekte; birkaç sırıkla bir alt sete uğurlama:

En sağa, duvar dibine ise sıra sıra mısırlar. Karpuz da var, kavun da; daha başka şeyler de var, zamanı gelince detaylandırırım. Aslına bakılırsa boş yer kalmadı. Her bir yer uygun olan bitkilerce tutuldu.

Çatının yağmur sularını yönlendirdiğimiz 5 tonluk bir depoyu da indirdik bu alana. Paletlerden yaptığım iki kompost sandığı ve çamaşır makinesiyle duş sularının yönlendirildiği ve üzerinde filtreleme görevini üstlenen talaş kovası olan 200 lt’lik bir depoyla birlikte bu taraçanın işi tamam gibi.

Son olarak da askı sistemine ipler dahil edildi. Bu yıl bu iplere domatesler bağlanacak, önümüzdeki yıl belki hıyarlar, belki fasulyeler veya daha başka şeyler; belki de yine domatesler. Yataklarda ekilen dikilen sebzelerde rotasyon düşünmekle birlikte yataklar olabildiğine karışık familyalar ve türler içerdiğinden bu rotasyon işini duruma göre esnetebiliriz. Tabii hastalıklar veya böcekler sınırı aşarsa iş başka. Demek istediğim bu şekilde karışık ekim dikimlerde toprak dengeli bir şekilde tüketildiğinden veya kullanıldığından dolayı, rotasyon, en azından topraktaki besinlerin dengesi söz konusu olduğunda düşünülmeyebilir.

İplere dönersek; iki ucu ilmekli olan bu ipleri sezon sonunda toplayarak bir sonraki sezonda kullanmak üzere depoya kaldıracağız. İlmeklerden üstteki bir çengele geçirilirken alttaki de bir tahta parçasına çakılıp yamultulmuş bir çiviye geçirildi. Yere kakılan tahta veya dal parçası sezon sonunda burada bırakılacak, zaman içinde de çürüyüp gidecek. O nedenle de işe yaramayan yarı çürük tahta parçalarını ve dalları kullandık bu iş için.

Gelelim bu setin altındaki diğer sete. Bu fotoğraf öncesine ait:

Sonrası da böyle. 1 m yüksekliğinde bir set duvarı daha ördüm buraya. Burada oluşan küçük alana da daha öncesinde mandalina, devedişi nar, zivzik narı ve ayva dikmiştim. O zaman yamaç üzerindeydiler, şimdi set üzerinde kaldılar. Önlerine de oturak ve yarı oturak domatesler yerleşti sonrasında. Şimdi iki karış oldular bile.

Bu küçük set duvarının altında kalan alana da balkabaklarını çekirdekten ektik. Ocaklara ikişer, üçer attığımız çekirdeklerin her biri gayet sağlıklı gelişince fazla olanları söküp atmak üzdü haliyle. Nihayetinde bu setteki sekiz ocakta sekiz kabak kaldı. Onlar da alt yanlarındaki duvardan aşağıya sarkacaklar zaman içinde:

Daha aşağılarda da az bir miktar daha kabak, kavun, karpuz ve susuz yetişecek olan domateslerle yine susuz yetişecek olan kavun, karpuz ekildi.

Aşağıları daha sonra gezmek üzere bırakarak evin bulunduğu sete de gelelim. İkisi kışın, üçü de baharda hazırlanan toplam beş yatak evin batı kısmına yerleşti.

İkisi 90cmx4.50m, üçü de 1.20m x 4.50m ebatlarında olan bu yataklar da derince kazıldı, içlerine yine yarı çürümüş veya çürümeye başlamış odun, kütük, dal gibi malzemeler döşendi. Sonrasında iyice çürümüş olan yapraklar, oradan çıkan killi toprak, bir miktar kum ve daha başka malzemeler daha önce detaylandırarak yazmış olduğum gibi (Altı Yaprak Üstü Bulut-Çukur Kültür) eklendi. Bir farkla. Son hazırladığım yataklar fidelerin dikim zamanına yakın bir zamanda hazırlandığından dolayı kullanılan malzemelerin üstteki bir buçuk iki karışı tamamıyla topraklaşmış organik malzemelerle hafifletildi.

Öncekilerde sonbahardan ilkbahara kadar epey vakit olduğundan daha rahat davranarak henüz kıvamına gelmemiş kaba organik malzemeleri, henüz tam çürümemiş yaprakları ve hatta henüz tam yanmamış bir miktar gübreyi kullanmakta sakınca görmemiştim.

Evin yan tarafında yabani ot örtüsü iyi bir şekilde gelişmişti sonbahardan itibaren. Bu bitkileri köklerinin bir kısmıyla ve topraklarıyla birlikte bir kenara alarak kazı işi bittikten sonra en alta döşenen kaba malzemenin üzerine ters bir şekilde kapatarak kullandık. Böylece bu bitkilerin organik aksamından ve topraklarındaki aktif mikroskobik yaşamdan, muhtemel bir kısım daha başka toprak canlılarından da yararlanmış ve onları da sisteme dahil etmiş olduk. Diğer taraftan, altta döşeli yarı çürümüş olan organik malzemeden de pek çok canlı zaten sisteme dahil edilmişti.

Yataklar yerden 10-20 cm kadar da yükseltildi. Böylece hem derin işlenmiş, zenginleşmiş, hem de yükseltilmişliğin faydalarını birlikte barındıran yataklarımız oldu. Bakım işleri artık daha kolay. Yataklar arasındaki yarım metre genişliğindeki yollara da ilk olarak çöpten topladığımız kartonları yerleştirdik; üzerine de buradan çıkan ve elediğimiz topraktan arta kalın çakıl taşlarını döktük. Maksat, yabani otların çıkışını bir nebze engellemek. Yürüme yollarında çıkan yabani otlar o kadar basılmaya, itilmeye, kakılmaya rağmen çıktıklarından sökülmeleri çok zor oluyor. Bu şekilde uzun bir süre sorun olmayacaklarını umuyoruz.

Ve geriye, bir yıl öncesine bir dönüş yapalım; taş üstüne taş bir tuhaf alan:

Ve nihayet mayıs ayı sonundaki aynı yer. Yataklar bitmiş, sırıklar hallolmuş, fideler dikilmiş, yeni tohumlar ekilmiş, çatı suyunun yönlendirileceği beş tonluk depo yerleştirilmiş, yan tarafa tel çekilmiş, yukarıya, geçen yaz yapılmış malzeme deposu ve odunluk yerleşmiş, onun da üzerinde elektrik sistemimizin panelleri…

Buradaki sırık sistemlerini üç yatakta aşağıdaki gibi kalıcı kazıklar, sırıklar ve sezon başı takılıp sezon sonu çıkarılacak iplerden oluştururken ikisini de dere boylarında yetişen kargılar ve geçen yılın kesim artığı çam sırıklarından yaptık:

Elde kalan birkaç saz parçasıyla bir de Kızılderili çadırı şeklinde bir fasulye sırığı yapıverdik. Buraya üçüncü parti taze fasulyeler ekildi.

İlk parti taze fasulyeler ise 2 m boylandı bile. Oturak çeşitler meyvelerini 10cm yapmışken burada görülen sırık çeşit henüz çiçekte:

Yataklardan başka da epey iş halloldu. Çoğu ıvır zıvır işler, yazmaya, fotoğraflamaya değmez. Ancak, yoldan çardağa kadar olan kısma yaptığımız çit, her gün yanından geçtiğimiz için görselliğiyle en çok öne çıkanlardan oldu. Bu çitin alt başındaki toprak alana da merdivenden inip çıkarken atıştırma hayaliyle dikensiz bir böğürtlen diktik.

Bu arada bu çit, evin önemli bir yaşam alanı olan yan bahçeyi diğer bahçelerden ve komşu arazilerden ayırarak mahremiyet ihtiyacımızı karşıladı. Evimiz ve bahçemiz bir amfi tiyatro gibi olduğundan, böyle bir yere de ihtiyacımız varmış. İnsan ve pek çok hayvanın ortak bir hissiyatı olsa gerek kimi zaman gözlerden uzak bir köşede vakit geçirmek.

Mutfak kapısından çıkıldığında da aynı çit böyle görünüyor. Sağdaki yarı gölgeli alanda fidanlar vardı; başka bir yere taşıyınca burasını da üçüncü posta marullar ve diğer salatalık yeşilliklere ayırdık. Mutfaktan çıkıp toplaması kolay olacak.

Çardakla ev arasında kalan alanın üzerine de asma çardağı hazırladık.

Diğer açıdan da böyle. Bir de henüz incecik olan asmamız sarıldığı vakit ne güzel olur.

Geçen sene mart ayında köklendirip temmuzda diktiğim ve rahmetli dedemin hatırası olan sevgili asma burayı sarana kadar bir su kabağını sardıralım demiştim ancak tohumu gölge bir yerde ekildiğinden ve zaten diğer kabaklara göre çimlenmek için daha fazla sıcağa ihtiyaç duymasından olsa gerek oldukça geç çimlendi;henüz aşağıdaki gibi:

Oysa diğer kabaklar aldılar başlarını gidiyorlar. Bir tanesi şu anda telleri aşarak komşu araziye girdi bile; ne diyelim, yolu açık olsun:

Çardağın asıl sahibi sevgili asma da zaten hayli yollandı burada. Yaz sonuna doğru birkaç da kol atarak sahiplenir buraları; onun da yolu açık olsun…

Bir de bu yıl köklenmiş olup İzmir’den, “ağaçlar net” ten tanıştığımız sayın “hoşseda”dan hediye gelen ve çok methedilen bir asmamız var ki gayet iyi büyüyor; onu da önümüzdeki günlerde evin ön tarafına tasarladığımız çardağa sarılsın diyerek dikeriz artık. Onun da yolu şimdiden açık olsun…